وبلاگ شخصی دکتر نقی سنائی - علمی فرهنگی

باسمه تعالی

چهارده حدیث حضرات معصومین (ع) در خصوص تحقیق

 (به مناسبت روز کتاب و کتابخوابی و کتابدار و بزرگداشت آیه الله علّامه سیّد محمّدحسین طباطبایی ره)[1]

تحقیق به معنای مطلقِ حقیقت جویی است و پژوهش علمی نوعی کشف حقیقت است، تحقیق به معنای عام کلمه شامل پژوهش­های علمی نیز می شود.

1. امام امیرمؤمنان علی علیه السلام : لا ینفع اجتهاد بغیر تحقیقٍ

هر تلاشی که در آن تحقیق و حقیقت جویی نیست، بهره ای ندارد. (معجم الفاظ غرر الحکم، ص 249)

2. راه برین کدام است؟ امام امیرمؤمنان علی علیه السلام : لا سنّة أفضل من التّحقیق.  

هیچ راهی برتر از تحقیق و حقیقت جویی نیست. (معجم الفاظ غررالحکم، ص 249)

3. عمل برتر: امام امیرمؤمنان علی علیه السلام :  لا عمل کالتّحقیق. 

هیچ کاری چون تحقیق و حقیقت جویی نیست .(معجم الفاظ غررالحکم، ص 249)

4. قلم، نخستین آفریده خدا: امام صادق علیه السلام: أوّل ما خلق اللّه القلم فقال له: اکتب فکتب ما کان و ما هو کائن الی یوم القیامة.

قلم نخستین آفریده کردگار است. به او فرمود: بنگار، و قلم آنچه را بود و تا روز رستخیز خواهد بود، همه را در نوشتار آورد. (تفسیر نورالثقلین، ج 5، ص 398)

5. قلم، رمز جاودانگی امام صادق علیه السلام : تأمّل یا مفضّل! ما أنعم اللّه [به علی الانسان] . الکتابة الّتی بها تقیّد أخبار الماضین للباقین و أخبار الباقینَ للآتین و بها تخلد الکتب فی العلوم و الآداب و غیرها .

بیندیش ای مفضّل! از نعمتهای الهی بر آدمی "نوشتن" باشد که رخدادهای گذشتگان را برای بازماندگان و رویدادهای زندگان را برای آیندگان به بند می کشد و به قلم کتابهای علمی و اخلاقی و جز آن جاودانه می شود. (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 258)

[1] دکتر نقی سنائی معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل

 

در احادیثی به نقل از تحف العقول، حضرت عسکری(ع) خطاب به شیعیانش می فرماید:

1- شما را سفارش می کنم به کوشش و راستگویی و اینکه امانت هر کسی را که به شما امانتی سپرده است، به او بازگردانید چه آن شخص، نیکوکار باشد چه تبهکار.

2- برای همسایگان خود، همسایگان خوبی باشید. با آنان نماز گزارید، در تشییع جنازه های شان حاضر شوید و مریضان آنان را عیادت و حقوق شان را ادا کنید.

3- اگر کسی از شما راستگو باشد و ادای امانت کند و با مردم خوش رفتار باشد، آن زمان مردم می گویند: «این، یک شیعه است.» و همین مسأله، من را شادمان می کند.

4-  از خدا بترسید و تقوای الهی را پیشه خود سازید و با اعمالتان زیور و زینت برای ما باشید و مایه زشتی و بد نامی ما نباشید.

5- ليست العبادة كثرة الصيام و الصلاة و إنّما العبادة كثرة التفكّر في أمر الله.  عبادت در اين نيست كه انسان نمازهاي زياد بخواند، روزه‌هاي زياد بگيرد البته نماز واجب و نماز مستحب و نافله هم مشخص است اما بيش از آن مقدار انسان بايد وقت را صرف در معرفت بكند لذا فرمود: اساس عبادت آن تفكّر است آن مقصدشناسي و مقصوديابي است.

6- سفارش به تقوا :

 «أورع الناس من وقف عند الشبهة وأعبد الناس من أقام علي الفرائض وأزهد الناس من ترك الحرام وأشد الناس اجتهاداً من ترك الذنوب»؛ پرهيزگارترين مردم كسي است كه وارد كار مُشتَبه، سخن مُشتَبه و عقايد مُشتَبه نشود؛ مطلبي كه مبرهَن نيست آن را نپذيرد تا ورع فكري داشته باشد؛ سخني كه مستدل نيست نگويد تا ورع در گفتار و نوشتار داشته باشد و كار مشكوك نكند تا در مقام كردار و عمل متورع باشد، فرائض الهي را انجام بدهد تا جزء عابدترين مردم عصر خود باشد، از محرّمات بپرهيزد تا جزء زاهدترين مردم عصرش باشد و بكوشد كه از گناه نجات پيدا كند.

امام خمینی (ره) (Imam Khomeini )

     امام خمینی (ره) در 20 جمادی الثّانی سال 1320 ه.ق. (سالروز ولادت حضرت فاطمه زهراء س) مطابق با اوّل مهر ماه 1281 ه.ش. در شهرستان خمین از توابع استان مرکزی پا به عرصه وجود نهاد. آن حضرت، فقيهى اصولى، فيلسوفى عارف، مفسّرى نكته­سنج، سياستمدارى مؤمن و آگاه، مرجعى شجاع و با تقوا، عالمى عامل و . در يك كلام، مظهر كامل اسلام ناب محمدى (ص) بود كه با تمام وجود خويش آن را دريافت و بدان عمل كرد و منادى و مبلّغ و مجرى آن شد. بنابراين مى‏توان گفت؛ عقيده، انديشه و عمل امام، در هر زمينه‏اى- از جمله تعليم و تربيت- همان نظر اسلام واقعى بود و آنچه از افكار و گفتار و كردار آن مربّى بزرگ مى ‏تراويد، همان تعاليم روح بخش و انسان­ساز اسلام بود كه توسط يكى از تربيت يافتگان آن دين جاويد، بيان مى‏شد. به عبارت ديگر، مبانى و منابع ديدگاه‏هاى امام راحل، در هر زمينه‏اى، قرآن و روايات معصومين (ع)، خرد ناب و علوم و انديشه‏هاى خالص بشرى بود و آن عالم فرزانه، با خمير مايه دينى و دستمايه علمى و ذهنى نقاد و انديشه‏اى آزاد وارد دنياى علم و سياست و اخلاق و تربيت شد و در ربع قرن توانست ملّتى متدين، شجاع، آزاده، مستقل و با اراده تربيت كند كه خود بهترين دليل بر موفقيت ديدگاه آن راد مرد الهى در صحنه تعليم وتربيت است.(الهامى نيا، 1386: 19)

اين سوره هفتاد وپنج آيه دارد و در مدينه نازل شده است.

اين سوره به دليل كلمه‏ «انفال» كه در آغاز آن آمده، همچنين به دليل بيان كردن احكام انفال و ثروت‏هاى عمومى، به «انفال» نامگذارى شده است.

نام ديگر اين سوره، «بدر» است، زيرا بيشتر آياتش پيرامون جنگ بدر است اوّلين نبرد مسلمانان با مشركان مى باشد و مسلمانان از امدادهاى الهى و نصرت خدا برخوردار شدند.

همچنين در اين سوره، ويژگى ‏هاى سپاه حقّ و باطل نيز بيان شده است و درسهايى از تاريخ پيامبر اسلام و چگونگى رفتار آن حضرت با مسلمانان و مسائلى همچون انفال، بيت ‏المال، احكام جهاد، غنائم، اسيران و خمس و چگونگى تقسيم آن، ماجراى هجرت و ليلةالمبيت، صفات مؤمنان واقعى، جلوگيرى از اختلاف و تفرقه و . بيان شده است.[1]

---

[1] قرائتى، محسن، تفسير نور، 10جلد، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن - تهران، چاپ: اول، 1388.ج3ٰ ص 263

اين سوره دويست و شش آيه دارد و از سوره‏هاى مكّى است. در اين سوره از اصحاب اعراف و داستان اعراف (آيه‏ى 46 و 48) سخن به ميان آمده، لذا به «اعراف» نامگذارى شده است.

اين سوره سوّمين سوره‏اى است كه با حروف مقطّعه آغاز مى‏شود و اوّلين سوره از سوره‏هاى سجده‏دار قرآن است و در آيه‏ى آخر آن، سجده مستحبّ وارد شده است.

از ميان يكصد و چهارده سوره‏ى قرآن، هشتاد و شش سوره در مكّه نازل شده است كه معمولًا درباره‏ى اصول عقائد و مبارزه با شرك و توجّه دادن به مقام انسان و امثال آن بحث مى‏كند.

در اين سوره همچنين به ماجراى آدم عليه السلام با ابليس، داستان حضرت نوح، هود، صالح، لوط، شعيب و موسى عليهم السلام، بيان اصول و مبانى دعوت پيامبر اسلام و شرح احوال قيامت، توبه و اصلاح خويشتن، موضوع عرش، ميزان، عالم ذرّ و پيمان خداوند با انسان و بيان قرآن و عظمت آن و اعراف و اصحاب اعراف اشاره شده است.[1]

 

 

 

---

[1] قرائتى، محسن، تفسير نور( چاپ جديد)، 10جلد، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن - تهران، چاپ: اول، 1388.ج 3،  ص 15

 

اين سوره، يكصد و شصت و پنج آيه دارد و همه‏ آيات آن يكجا در مكّه و با تشريفات خاصّى نازل شده است. جبرئيل، اين سوره را با بدرقه‏ى هفتاد هزار فرشته بر پيامبر خدا صلى الله عليه و آله نازل كرد.

پيام اصلى آيات اين سوره، مبارزه با شرك و دعوت به توحيد است. از آنجا كه مشركان جزيرة العرب به اعتقاد خود، بعضى چهارپايان را حلال و بعضى را حرام مى ‏دانستند، قرآن در مقام مبارزه با اين‏گونه خرافات و باورهاى غلط، از آيه‏ى 136 اين سوره به بعد، احكامى را در مورد چهارپايان بيان مى ‏دارد كه بدين جهت اين سوره، «انعام» نام گرفته است.

رواياتى درباره‏  فضيلت اين سوره و نيز برآورده شدن حاجت به واسطه‏  تلاوت اين سوره آمده است. از جمله از امام صادق عليه السلام نقل شده كه هر كس چهار ركعت نماز (با دو سلام) بخواند، آنگاه اين سوره و سپس دعايى را قرائت‏ كند، حاجاتش برآورده مى‏ شود.[1]

در هيچ سوره ‏اى به اندازه‏  اين سوره، كلمه‏  «قل» نيامده است. تكرار 44 بار اين خطاب به پيامبر، شايد به خاطر آن است كه در اين سوره، عقائد باطل و انحراف ‏ها و توقّعات بى جاى مشركان بيان شده و لازم است قاطعيّت در كار باشد. اين مطلب بيانگر آن است كه پيامبر صلى الله عليه و آله مأمور است متن وحى را بى كم و كاست بگويد.[2]

---

[1] ( 1). تفسير اطيب‏البيان.

[2] قرائتى، محسن، تفسير نور( چاپ جديد)، 10جلد، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن - تهران، چاپ: اول، 1388.صص 408-407

اين سوره يكصد و بيست آيه دارد و چند ماه پيش از رحلت پيامبراكرم صلى الله عليه و آله نازل شده و هيچ يك از آيات آن نسخ نگشته است.

اين سوره به خاطر دعاى حضرت عيسى عليه السلام براى نزول مائده‏ى آسمانى كه در آيه‏ى 114 آمده، «مائده» ناميده شده است؛ البتّه به «عهد» و «عقود» نيز نام‏گذارى شده، در مجموع آياتِ اين سوره نسبت به يك پيمان‏شكنى مهم هشدار مى‏دهد.

بيشترين خطاب‏ «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»* در اين سوره است. مثلًا در سوره‏ى بقره يازده مرتبه؛ ولى در اين سوره، شانزده مرتبه آمده است.

اين سوره شامل مسائلى از قبيل: ولايت و رهبرى، ردّ عقيده‏ تثليث، وفاى به عهد و پيمان‏ها، گواهى دادن به عدل، تحريم قتل، احكام خوردنى‏ها، احكام وضو، غسل و تيمّم، سفارش به عدالت اجتماعى و احكام وصيّت، قصاص، سرقت، و . مى‏باشد.

چون از آخرين سوره‏هايى است كه نازل شده، با جمله‏ى‏ «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» در آغاز سوره، سفارش به انجام همه‏ى تعهّدات و پيمان‏ها دارد.[1]

[1] قرائتى، محسن، تفسير نور( چاپ جديد)، 10جلد، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن - تهران، چاپ: اول، 1388. ص 227

چهارقل، چهار سوره پرفضیلت از قرآن کریم هستند که به خواندن آن ها سفارش های فراوانی شده است. چهار قُل یا چارقل، عنوانی براي چهار سوره کافرون، اخلاص، فلق و ناس که همه با کلمه� قُل� شروع میشوند . بنابر روایتی که از پیغمبر( ص) گفته شده و به حدیث ذات القلاقل معروف است، خواندن چهار سوره ذکر شده، براي در امان ماندن از بلایا سفارش شده است. سوره های چهار قل چیست؟ سوره های چهار قل یا چارقل، که به� سُوَر قل� و� ذات القلاقل� هم مشهورند حاوی چهار سوره کوتاه از قرآن مجید

۱. جنگ سخت يعني تسخير و تصرف سرزمين ۲. جنگ نيمه‌سخت يعني تغيير در سطح حاکمان و حمايت از حاکمان دست‌نشانده ۳. جنگ نرم يعني تغيير و جابجايي اولويت‌ها و ترجيحات(در حوزه باورها، ارزش‌ها و رفتارها؛ در حوزه سياست‌ها و اولويت‌هاي داخلي و همچنين در قلمرو اولويت‌ها و ترجيحات سياست خارجي)

در آیات قرآن اهدافی برای بعثت انبیاء الهی و مشخصاً پیامبراکرم (صلی ا. علیه و آله) بیان شده است. این اهداف را می‌توان در موضوعات زیر جمع بندی کرد : 1 و 2. تعلیم و تربیت بر اساس آیۀ «هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیینَ رَسُولًا مِنْهُمْ یتْلُو عَلَیهِمْ آیاتِهِ وَیزَكِّیهِمْ وَیعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلَالٍ مُبِینٍ» 1 : «او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آنها